Fotoğraf: Pexels
Kadın egemen sektörlerde çalışan erkeklerin, çoğu zaman farkında bile olmadan, hızla üst pozisyonlara taşındığını hiç gözlemlediniz mi? İşte bu görünmez ama güçlü mekanizmaya “cam asansör” (glass escalator) deniyor.
Cam asansörün kökeni
Cam asansör kavramını literatüre kazandıran isim sosyolog Christine Williams, kadınların yoğun olduğu sektörlerde erkeklerin nasıl ayrıcalıklı bir şekilde yükseldiğini araştırıyor ve bu görünmez mekanizmaya “cam asansör” adını veriyor.
Peki neyi fark ediyor dersiniz? Erkeklerin bu alanlarda çoğu zaman gereğinden fazla övüldüğünü, hatta adeta “sen burada kalma, yukarı çık” denilerek yönetim kademelerine doğru çekildiklerini. Çünkü toplum bazı meslekleri hala kadınlara yakıştırmakta çok kararlı: hemşirelik, öğretmenlik, sosyal hizmetler, hatta kreş ve bakım hizmetleri gibi…
Bu alanlarda çalışan erkekler her ne kadar “yabancı” gibi görünseler de, bu durum onların aleyhine işlemez; tam tersine ayrıcalığa dönüşür. Kadınlar için sıradan ve görünmez sayılan emekler ise, erkekler için bir anda “yönetici kumaşı” göstergesine dönüşür. Toplumun erkekleri “doğal lider” olarak görme eğilimi de devreye girdiğinde, onlar farkında bile olmadan görünmez bir asansöre adım atar.
Böylece kadınların yıllar süren emek ve sabırla ulaştığı pozisyonlara, erkekler çok daha kısa sürede erişir – üstelik bu hızlı yükseliş neredeyse her zaman aynı gerekçelerle açıklanır: “otoriter duruş” ya da “disiplini sağlama becerisi” ile.
Cam asansör ayrıcalığı rutinlerinize nasıl sızıyor?
Cam asansör o kadar yaygın ki, çevrenizden ya da kendi deneyimlerinizden böyle bir örnekle karşılaşmanız çok olası. Hemşirelikte kadınlar yıllarca servis hemşiresi olarak kalırken, erkek meslektaşlarının kısa sürede “başhemşire yardımcısı” ya da yönetici pozisyonuna yükseldiğine tanık olabilirsiniz.
Benzer bir tablo ilkokullarda da karşınıza çıkar; kadın öğretmenler çoğunlukta olsa bile, idari koltuklara bakıldığında erkek öğretmenlerin çok daha hızlı ödüllendirildiğini görürsünüz. Bu görünmez “yükseliş” aslında eşitliğin maskesini düşüren güçlü bir gösterge; çünkü mesele bireysel başarıdan çok, toplumsal önyargılar ve güç ilişkileri.
Cam asansör farkındalığı neden bu kadar önemli?
Cam asansör, yalnızca birkaç terfi hikayesinden ibaret değil; kadınların emeklerinin sistematik biçimde görünmezleştirilmesinin güçlü bir simgesi. Patriyarkal düzende kadınlar, erkeklerin çoğunlukta olduğu alanlara adım attıklarında “cam tavan” ile karşılaşıp yukarı çıkmakta zorlanırken; erkekler, kadın yoğun sektörlerde tam tersine “cam asansör”le hızla yukarı taşınıyor. Bu keskin çelişki ise, cinsiyet eşitsizliğinin ne kadar köklü, çok katmanlı ve inatçı olduğunu gözler önüne seriyor.
Üstelik bu mekanizma yalnızca bireysel kariyerleri etkilemekle kalmayarak, toplumsal ölçekte eşitsizliği yeniden üretir. Örneğin, moda sektöründe tasarımcı olarak başlayan bir erkeğin kısa sürede “yaratıcı direktör” koltuğuna oturtulması, medya ajanslarında kadın çalışanların yoğun emeği görünmezken erkeklerin müşteri ilişkilerinde “daha ikna edici” sayılarak yönetici yapılması… Ya da medya sektöründe genç bir erkek muhabirin kısa sürede ekran önü ya da editörlük pozisyonuna yükselmesi – bunların hepsi cam asansörün farklı alanlardaki yansımaları olarak çıkar karşımıza.
Cam asansör dersi
Cam asansörün gözler önüne serdiği asıl mesele ise, tehlikesini tam da görünmezliğinden alması: fark edilmediğinde sıradanlaşması, sıradanlaştığında ise “doğal” bir şeymiş gibi kabullenilmesi. Oysa eşitsizlik her zaman bağırarak değil, çoğu kez sessizlikle büyür. Ve bu sessizliği sürdüren herkes, farkında olsun ya da olmasın, cam asansörün hızını artırır.
Bu yüzden mesele yalnızca bir kavramı bilmek değil, onu görünür kılmakta. Çünkü her farkındalık anı, bu görünmez mekanizmanın çarklarına atılan küçük bir taş gibi; işleyişi yavaşlatır, sorgulamayı başlatır.
En önemlisi de bize şunu hatırlatır: Cinsiyet rolleri ne kadar sağlam görünse de, aslında kırılgan önyargıların üst üste yığılmasından ibaret – ve biz, görünmez olanı bir kez gördüğümüzde – değişimi başlatacak eşitliğin kapısı aralanmış demektir.
İlginizi çekebilir >>>>> Feminist killjoy: Keyif kaçırmanın politik gücü
